Fas’ın mavi incisi ; Chefchaouen

Fas’a ilk kez 2008 yılında gitmiş ve Kazablanka – Marakeş – Zagora Çölü – Essaouira  bölgelerini görmüştüm. Seyahatim boyunca da kartpostallarda gördüğüm ve hayranlıkla  “buraya da gitmek istiyorum” dediğim Fas’ın kuzeyindeki mavi sokakları ile meşhur Chefchaouen ( okunuşu: şefşouven) şehrine gidecek vaktim kalmamıştı. Görmeyi kalben çok istediğim  Chefchaouen’i 8 sene sonra da olsa gördüm.

Endülüs’ten Fas’a feribot yolculuğu

İspanya’nın Endülüs Bölgesine rota oluştururken İspanya’dan Fas’a feribotla geçişin çok da zor olmadığını gördüm ve gezinin son üç gününü Fas’a ayırdım. Endülüs şehirlerinden olan Granada’yı gezerken çarşısı pazarı rengarenk örtüleri, terlikleri, deri eşyaları, restoranları, kınacıları ile buram buram Fas kokuyordu. Elhamra Sarayı’nın kırmızı duvarları da Marakeş’i anımsattı bana. Endülüs’te Fas’ı o kadar çok hissettim ki ayaklarım ve ruhum bir an önce Cebelitarık Boğazı’nın diğer yakasına geçmek istiyordu.

İspanya’nın ve Avrupa’nın en güney ucu olan Tarifa, Cebelitarık Boğazı’nın kıyısında bir liman kenti. Buradan hergün düzenli seferler yapılıyor Fas’ın Tangier (Tanca) şehrine. Fas, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına vize uygulamıyor. Schengen vizem multi giriş olduğundan dolayı İspanya’dan Fas’a gidip dönmem konusunda bir sıkıntı yok. Bu fırsatı değerlendirdim ve yıllardır aklımda olan Chefchaouen’in yollarına düştüm.

Tarifa – Tangier arası feribot bileti gidiş-dönüş 67 Euro ve yolculuk süresi ortalama 1 saat. Feribot aynı zamanda arabalı, ancak İspanya’da kiraladığımız aracı Fas’a geçirmek için bir sürü prosedür gerektirdiğinden arabayı İspanya tarafında kaldığımız otelin otoparkında bıraktık. Otel ve feribotu ayarlamak kolay ancak feribottan indikten sonra iyi ve güvenilir bir taksi ayarlamak, pazarlık yapmak ( Fas’ta herşey pazarlıkla hallediliyor) bize zaman kaybına neden olacak diye düşündüğümüz için Tarifa’daki bir turizm firmasından 2 gece 3 günlük butik bir tur talep ettik. Feribot biletlerimizi, Chefchaouen’de kalacağımız oteli ve Tangier’den Chefchaouen ‘e olan yaklaşık 115 km.lik transferimizi organize ettiler. Paketin fiyatı kişi başı ortalama 200 Euro.

Feribot yolculuğumuzun neredeyse tamamı ayakta ve vize kuyruğunda geçti diyebilirim. Faslı vize memurları feribotun üst katında yolculuk süresince pasaport-vize işlemlerini yaptılar, limandaki görevliler ise sadece vizenin varlığını kontrol ettiler. Vize işleminden kalan son on dakikamı, feribotun en üstündeki güverteye çıkarak okyanusun esintisini ve kokusunu hissederek geçirdim… Liman çıkışında tur firmasının organize ettiği konforlu transfer aracımız ile yaklaşık 1,5 saate Chefchaouen’e vardık.

Büyülü mavi sokakları ile Chaouen

Chefchaouen, Fas’ın kuzeyinde, Rif dağlarının yamacına kurulmuş. Şehre,  sırtını verdiği Rif Dağlarının dik tepelerinin görüntüsünün keçiye ve iki boynuzuna benzemesinden dolayı çift boynuz anlamına gelen Chefchaouen denilmiş.

1400’lü yıllarda İspanya’dan gelen Araplar ve Yahudilerce kurulan Chefchaouen’de, evler İspanyol mimarisi ile yapmış. Kutsal kitabın “kıyafetlerinizin bir tarafına mavi püskül takının” emrinden yola çıkan halk maviyi sadece kıyafetlerinde değil kapılarında pencerelerinde de kullanmış, 1930lu yıllarda ise Chefchaouen’e yerleştirilen Yahudi mülteciler sadece kapılarını pencerelerini değil evlerinin duvarlarını, sokaklarını da “gökyüzü ve cenneti” sembolize eden maviyle boyamışlar. Mavi geleneği bugüne kadar süregelmiş. Mavinin aynı zamanda haşereyi, akrebi, sivrisineği kovan etkisi de var. Yerel halk arasında Chaouen ( şouven) denilen şehrin etrafı korunmak amacıyla surlarla çevrilmiş, Medina ( eski şehir ) bu surların içinde kalan bölge.

Medina merkezindeki Uta El-Hammam meydanındaki dar yokuşlu yoldan  yürümeye başladığım andan itibaren bir labirentin başında olduğunu hissettim. Mavi sokakların her metrekaresi fotoğraflık, her yol ayrımında “sağdan mı soldan mı” diye sorgulamaya fırsat kalmadan mavi labirent yolların büyüsüne kaptırıveriyor insan kendini. Evlerin kapıları mavi, duvarları ise çoğunlukla mavi olmakla beraber beyaz olanlar da var… Bazı kapılar harika renkli çinilerle süslenmiş, sokaklar ise beklemediğim kadar temiz hatta tertemiz.

Renkli saksılar ve çiçeklerle donatılmış merdivenler turistlerin fotoğraf mekanı olmuş bile.  Sokaklar o kadar dar ki en küçük arabalar bile zor geçiyor. Sanırım kaybolmanın en keyifli olduğu sokaklar Chefchaouen sokakları. Kimi sokaklar merdivenle birbirine bağlanmışken, kimi sokaklar çıkmaz yol… Mavi florasan takılmışçasına parlayan sokaklar da var… Küçücük alanı iki tam gün boyunca hiç sıkılmadan gezdiğim başka bir yer olmadı bugüne dek.

Renkli sokakların dükkanları da renkli

Medinanın dar sokakları aynı zamanda çarşı pazar alanı. Fas’ın arganı, derisi, gümüşü ve kilimi meşhur. Arganlı cilt bakım ürünleri ile amber, sandal, lavanta, vanilya gibi türlü türlü kokulu sabun satan bir dükkana bir girdik, çıkarabilene aşk olsun. Ufacık dükkanda öyle güzel ürünler satılıyor ki seçim yapmak zor. 

Mavi duvarlarda rengarenk el dokuması kilimler sergileniyor, duvara mı bakayım kilimin güzelliğine mi yoksa fotoğraf mı çekeyim… Turistik dükkanlar medinanın iç kısımlarına girdikçe azalıyor, yerini mahallenin bakkalına manavına berberine bırakıyor. Sokakların rengi akşam üstü mavinin farklı farklı tonlarına dönüşüyor, o nedenle sabah fotoğraf çektiğimiz sokakları bir de akşam üzeri yürüyoruz.

Fas’ta yerel halk normalde bir miktar para verince fotoğraflarının çekilmesine izin verirler ama bu bölgede fotoğrafa karşı inanılmaz bir karşı duruş var. Boynumda asılı fotoğraf makinasını gören kadınlar yüzlerini çeviriyor ya da benim geçmemi bekliyorlar, fotoğraf makinası elimde ise çekim yapılmaması için uyarıyorlar, hatta bir kadının turiste vurduğunu dahi gördüm. Erkekler kadınlar kadar katı olmasalar da onlar da fotoğraf çektirmek istemiyorlar. Çocuklar ise fotoğraf makinasını gördükleri an bağırmaya başlıyorlar. Bu kadar fotoğrafik bir bölgede fotoğraf çekememek elbette üzücü ancak saygımız sonsuz.

Taze nane satan bir teyze ile fotoğraf konusunda başlayıp gündelik yaşama uzanan bir sohbet gerçekleştirdik. 70lik teyze turist olduğum için Arapça yerine İspanyolca konuştu benimle, şehir 1956 yılında Fas’ın bağımsızlığını ilan ettiğinde güne kadar İspanya’ya bağlı idi, o nedenle kuzey Fas’ta bir çok kişi İspanyolca biliyor. İngilizce bilen biri aracılık yaptı sohbetimize. Turistlerin sokakta gördüğü her Faslıyı fotoğraflamasından şikayetçi olan Faslı teyzeye “taa İstanbul’dan Chefchaouen’i ve mavi sokakları görmek için geldiğimi, hatta Fas’a ikinci seyahatim olduğunu, bu şehrin mavi sokaklarla ve Faslılarla güzel olduğunu, kendisinin istemediği sürece fotoğrafını çekemeyeceğimi” anlattım. Samimi sohbetin sonunda teyze başlangıcındaki fevri davranışından dolayı benden özür diledi ve barış için taze nane uzattı, ama yine de beraber fotoğraf çekilmemize izin çıkmadı 🙂

Chefchaouen’in gezilecek yerleri

Medina; surların çevrelediği eski şehir. Dar ve labirent yollar, mavi tüneller, çıkmaz merdivenli sokaklar, çinili duvarlar, keyifli renkli dükkanlar… İşte bu keşmekeşlik insanı içine  öyle bir çekiyor ki… Kaybolmanın dayanılmaz cazibesini tadın…

Uta El-Hammam; Kasbah, cami, kahvehane, kafe, restoran, kınacı, sokak müzisyenleri, dükkanlar, satıcıların olduğu yani eski şehrin en merkezi ve kalabalık meydanı.

Kasbah; Medina meydanında kırmızı sur duvarları ile çevrelenen şehrin müzesi. 10 Dirhem’e ( yaklaşık 1 Euro)  alınan biletle girilen bu müzenin kulelerinden şehri kuşbakışı ve neredeyse 360 derece izleme imkanı var. Ayrıca müze bölümünde bölgede bulunan geçmiş yıllara ait eserler ile yine bölgenin klasiği haline gelmiş çinilerin  geçmişte nasıl yapıldığı anlatılıyor. Küçük bir bahçesi ve yer altı zindanları  da olan müze, ziyaret açısından tatmin etmese de kuşbaşını şehir manzarası için kulesine çıkılmalı.

İspanyol Camii; şehrin doğusundaki tepede bulunan Camii’ye yaklaşık 2 km.lik bir patika yoldan çıkılıyor. İspanyollarca yapılan cami 1920lerde terkedilmiş ve ibadete kapalı, ancak günbatımı izlemek için şehrin en ideal yeri.

Şelale; taksi ile yaklaşık kırkbeş dakikada gidilen Akchor Şelalesi aynı zamanda yörenin en iyi trekking rotası. Açıkçası ben Chefchaouen’in sokaklarından ayrılamadığımdan  şelaleye gidemedim.

Çamaşırhane; Medinanın doğusundaki dere üzerinde kadınların çamaşır yıkadıkları ve kuruttukları açık alan. Akşam üzeri kadın erkek çoluk çocuk bu derede çıplak ayak yürüyüp serinliyorlar.

Faslılar nasıl giyiniyorlar?

Fas’ın derisi meşhur… Sinbad’ın papuçlarını andıran kimi zaman kumaştan, çoğunlukla da renkli deriden yapılan babuşlar (babauche) bir çeşit terlik. Kadınlarınki incili boncuklu süslü püslü. Kadınlar ayrıca sokağa çıkarken üzerlerine bileklerine kadar inen renkli ve işmeli cellabe giyiyorlar. Yaz mevsimi olduğundan, güneşten korunmak için bazı kadınlar kafalarına üçgen Meksika şapkasını andıran şapkalardan da takıyorlar.

Erkeklerin cellabesi çoğu zaman kapşonlu, rengi krem ya da doğal tonlarda. Kafalarını saran erkekler de var kadınların taktığı üçgen şapkalardan takanlar da… Kıyafetler böyle renkli ve farklı olunca Chefchaouen’in merdivenli mavi sokaklarında fotoğraf avına çıkmamak ne mümkün…

Chefchaouen ‘de ne yenir ne içilir?

Fas denince aklıma ilk gelen içecek bol şekerli nane çayıdır. Özel işlemeli bardaklarda sıcak servis edilir, siz istemeseniz de kendi damak zevklerine göre şekerini katıp öyle ikram ederler. Nane çayı aslında kişinin özellikle yemekten sonra rahatlamasını, hazmını sağlar, ben sıcak ve soğuk halini de seviyorum ama şekersiz olursa…

Toprak kaplara Fas dahil kuzey Afrika ülkelerinde tajin deniliyor. Bu kaplarda pişirilen sebzeli, etli, tavuklu yemekler de yine tajin olarak menülerde yerini alıyor. Tajin hem leziz hem de besin değeri yüksek bir yemek. Ayrıca küçük bulgurdan yapılan ve adına kuskus denilen pilavları da çok popüler. Kuskus da isteğe göre sebzeli, etli, tavuklu yapılıyor ve çoğunlukla tajin içinde sofraya getiriliyor. Yemeklerde safran, tarçın, kimyon gibi baharatlar da kullanılıyor. Restoranlarda yemek siparişi beklenirken yeşil zeytin ile mısır ekmeğine benzeyen, taş fırında pişirilen ince ekmekler önden ikram geliyor. Hem zeytinin hem de ekmeğin tadı oldukça leziz. Uta El-Hammam  meydanındaki teras manzarasına sahip Casa Aladdin Restoran ile meydanda gelip geçeni izlediğimiz Paloma Restoran lezzetli tajinleri yediğimiz iki mekan. Kişi başına  3-4 Euro civarında hesap geliyor.

Fas’ın güneydeki Sahra Çölünün keçileri dikenine rağmen meyvesini çok sevdiklerinden argan ağaçlarının tepesine çıkmaları ile meşhur. Chefchaouen’in dağlık bölgelerinde argan ağacı olmasa da keçi sütünden yapılan  margarin kıvamındaki keçi peyniri butik otellerin kahvaltısını zenginleştiriyor, Fas’ın kahvaltı menüsünde normalde peynir bulunmaz. Kaldığımız otelde sabahları keçi peynirinin yanı sıra taze ekmek, yeşil zeytin, reçel ve bal, gözleme, omlet, taze sıkılmış portakal suyu ve çay ikram edildi ki hepsi kesinlikle çok güzeldi, Avrupa ülkelerinde alışık olmadığımız bu kahvaltı insanı Fas’ta şımartan türden. Portakal suyu pek çok ülkede ekstra içecek grubunda iken Fas’ta standart kahvaltının içinde.

Chefchaouen ‘de konaklama

Şehirde hostel ve butik otel ağırlıklı bir konaklama alternatifi olsa da ,  sayısı fazla olmamakla beraber 4 yıldızlı oteller de mevcut. Ama böylesine otantik bir şehirde otantik bir butik otelde uyanmanın hazzı farklı. Konakladığımız  Riad Cherifa tam da yerel halk ile iç içe olduğumuz bir lokasyonda , gerek dekorasyonu ve temizliği gerekse kahvaltısı ve iyi personeli ile benden tam not aldı. Riad Cherifa’da kendimi fantastik bir film setinde gibi hissettim diyebilirim. Üstelik oda kahvaltı dahil konaklama ücreti ortalama 35  Euro.

Diğer notlar;

• Chefchaouen güvenlik açısından riskli bir şehir değil, elbette tedbirli olmanızda fayda var ancak yerel halk çantanızı açıp içinden birşeyinizi aşırmaz.
• Restoranlarda hijyen – temizlik çok kötü değil, lezzetli yemeklerin keyfini çıkartın.
• Otel ve restoranların çoğunda ücretsiz wifi var.
• Alışverişte pazarlığı sıkı tutun.
• İki günden fazla zamanınız varsa 200 km daha güneye inebilir, Fes şehri ile başkent Rabat’ı da gezi programınıza dahil edebilirsiniz.
• Tangier liman kentini de görmek için yarım gününüzü ayırın ve okyanusun muhteşem dalgalarını izleyin.
• Teşekkür etmek için “şükran” demeniz Faslıları mutlu etmeye yetecektir, ayrıca Türkiye ve Türk dizileri de seviliyor bu coğrafyada.

• Medina meydanında elinize ya da ayak bileğinize kına ile geçici dövme yaptırın.
• Nane çayını kesinlikle deneyin. Şekersiz içmek istiyorsanız özellikle belirtin.
• Fotoğraf çekerken yerel halkı rahatsız etmemeye gayret gösterin, bu hem saygı hem de sizin güvenliğiniz için önemli.
• Fas’ta para birimi Dirhem… 1 Euroya 10,8 Dirhem alınabiliyor. Harcayacağınız kadar bozdurun, elinizde kalan Dirhemleri tekrar Euroya dönüştürmüyor ve harcamanızı istiyorlar. Turistik dükkanlarda Euro alanlar da var.